Γιατί φοβόμαστε τη... γρουσουζιά;

“Χτύπα ξύλο”, “Πιάσε κόκκινο”, “Ο τυχερός μου αριθμός, ρούχο ή χρώμα”, “Τρίτη και 13″, “πέρασμα κάτω από σκάλα”, “μαύρη γάτα”, “δάγκωσε τη γλώσσα σου”, “κουνήσου από τη θέση σου”.

Ποιος από μας δεν έχει νιώσει την ανάγκη σε κάποια φάση της ζωής του να κάνει κάτι από τα παραπάνω; Αυτές οι εκφράσεις που τις έχουμε πει ή τις έχουμε ακούσει όλοι μας όταν θέλουμε να μας πάνε καλά τα πράγματα ή να αποτρέψουμε το κακό, γρουσουζιά ή μια άσχημη εξέλιξη, με ένα μαγικό τρόπο. Είναι κομμάτι της κουλτούρας μας και παρόμοιες εκδηλώσεις συναντώνται σε όλους τους πολιτισμούς. Επίσης, συχνά σε όλους μας παρατηρούνται εμβόλιμες σκέψεις όπως επαναλήψεις λέξεων και εικόνων, ή κάποιος ρυθμός, που κολλάνε στο μυαλό και δεν φεύγουν εύκολα.

Πότε οι προλήψεις αυτές γίνονται πρόβλημα;

Όλα τα παραπάνω παρά τον καταναγκαστικό χαρακτήρα που παίρνουν ορισμένες φορές, βρίσκονται, ωστόσο, μέσα στα φυσιολογικά πολιτισμικά πλαίσια και δεν συνιστούν παθολογικές συμπεριφορές. Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή χαρακτηρίζεται από α) ιδεοληψίες και β) τελετουργίες (ή καταναγκασμούς).

Ιδεοληψίες

Οι Ιδεοληψίες είναι επίμονες, ανεπιθύμητες ιδέες, παρορμήσεις, αμφιβολίες, εικόνες, που το άτομο τις βιώνει ως εισβολή στη ροή της σκέψης του, ή έχουν ακατάλληλο, ακατανόητο ή δυσφορικό χαρακτήρα.

Η αγγλική λέξη για την ιδεοληψία είναι obsession (από το λατινικό obsidere=πολιορκώ), δηλαδή το πρόβλημα που πολιορκεί τη σκέψη του ατόμου μην αφήνοντας το να ηρεμήσει.

Αυτός που τις έχει:

• Τις θεωρεί ξένες προς τον εαυτό του
• Προσπαθεί να τις αγνοήσει ή να αντισταθεί σ’ αυτές (τις περισσότερες φορές ανεπιτυχώς)
• Αισθάνεται άγχος, δυσφορία, ανασφάλεια.

Αν το μυαλό μας μπορεί να παρομοιαστεί με ένα ποτάμι, τότε μέσα σ’ αυτό πλέουν κάθε στιγμή πολλές βάρκες ταυτόχρονα που είναι οι σκέψεις. Υπολογίζεται ότι από το μυαλό μας περνάνε ημερησίως αρκετές χιλιάδες σκέψεις. Οι σκέψεις μπορεί να έχουν οποιοδήποτε περιεχόμενο, αλλά δεν σταματούν ποτέ να πλέουν στο ποτάμι του μυαλού.

Οι ιδεοληψίες είναι σκέψεις αρνητικά φορτισμένες, έχουν ως περιεχόμενο τον πυρήνα της ανασφάλειας του κάθε ατόμου, είναι ανεπιθύμητες και προκαλούν συγκεκριμένες σωματικές αντιδράσεις.

Είναι ικανές να δημιουργήσουν αναστάτωση στο ποτάμι και να σπρώχνουν τις άλλες βάρκες εκτός πορείας, καθώς ο άνθρωπος που τις έχει δεν μπορεί να τις ξεφορτωθεί παρά μόνο βραχυπρόθεσμα και μόνο αν εκτελέσει συγκεκριμένες πράξεις.

Τελετουργίες ή Καταναγκασμοί

Όταν εμφανίζονται οι ιδεοληψίες, ακολουθούν οι τελετουργίες (ή καταναγκασμοί). Έτσι ορίζονται συγκεκριμένες πράξεις που ο άνθρωπος αισθάνεται την ακατανίκητη ανάγκη να κάνει, για πάνω από μία ώρα, προκειμένου να μειωθεί το άγχος, η ανησυχία, η δυσφορία ή η αβεβαιότητα που δημιουργούνται από τις ιδεοληψίες. Είναι ένας μαγικός “τρόπος” να απαλλαγεί από την πολιορκία που του γίνεται. Στην πραγματικότητα, μάχεται τον εαυτό του.

Τελικά αυτό που συμβαίνει είναι:

Βραχυπρόθεσμα η δυσφορία καταλαγιάζει, αλλά μακροπρόθεσμα εγκαθίσταται η δυσλειτουργική συμπεριφορά σε απάντηση των ιδεοληψιών και έτσι διαμορφώνεται η ασθένεια. Όταν μια ιδεοληψία εισβάλλει, τότε είναι σαν να ανεβαίνει ο υδράργυρος στο εσωτερικό θερμόμετρο του μυαλού. Μόνο που αντί για πυρετό, η άνοδος του υδραργύρου σημαίνει μεγαλύτερα επίπεδα άγχους, που όσο μεγαλώνουν τόσο επιτείνεται η δυσφορία.

Σωματικά συμπτώματα

Σε ψηλά επίπεδα άγχους, το σώμα απαντά με συγκεκριμένες αντιδράσεις π.χ. ταχυπαλμία, δυσκολία στην αναπνοή, τρέμουλο κ.λ.π., και η μόνη επιλογή γι’ αυτόν ου βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση είναι να βρεθεί ένας γρήγορος και αποτελεσματικός τρόπος που θα επαναφέρει τον υδράργυρο σε ανεκτά επίπεδα. Αυτό επιτυγχάνεται με τις τελετουργίες.

Κάποιες τελετουργίες μπορούν να “ρίξουν” τον πυρετό (=άγχος) γρήγορα, αλλά σε μερικές περιπτώσεις περνάει αρκετός χρόνος μέχρι να γίνει πραγματικότητα το ποθούμενο. Αυτός ο χρόνος μπορεί να κυμαίνεται από λεπτά έως και ώρες και εξαρτάται από τη βαρύτητα και τη χρονιότητα της διαταραχής.

Στη ροή της σκέψης μας, όλοι παρατηρούμε να εισβάλουν μερικές φορές δυσάρεστες ιδέες, οι οποίες μπορούν να εμμένουν για ώρα, ημέρα, ακόμη και εβδομάδες. Ωστόσο, δεν δίνουμε ιδιαίτερη σημασία και δεν μας δημιουργούν ανησυχία, επομένως σιγά-σιγά ατονούν και εξαφανίζονται. Ομάδα επιστημόνων που ασχολείται με την ΙΨΔ υποστηρίζει ότι οι ασθενείς μ’ αυτή τη διαταραχή αγχώνονται υπερβολικά και βιάζονται να απαλλαγούν από το συναίσθημα του άγχους-δυσφορίας, ως αποτέλεσμα της νοητικής επεξεργασίας των ιδεών αυτών. Ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει αυτή η επεξεργασία, φαίνεται να οδηγεί ή συμβάλλει στην ασθένεια.

Χαρακτηριστικά σκέψης ιδεοψυχαναγκαστικών ασθενών:

1. Σύντηξη σκέψης-πράξης

Το άτομο πιστεύει ότι οι σκέψεις ισοδυναμούν με πράξεις. Το να σκεφτεί κάτι κακό είναι σαν να το κάνει, δηλαδή το να υπάρχει η ιδεοληπτική σκέψη “Μήπως μαχαιρώσω το παιδί μου” είναι τόσο αδιανόητο όσο και η πράξη.

“Είναι καλύτερα να μην σκέφτομαι κακά πράγματα, γιατί αφού τα σκέφτομαι μπορεί να τα κάνω”

“Αν σκέφτομαι κάτι κακό, μπορεί να χάσω τον έλεγχο και να καταλήξω να το κάνω”

“Το να σκέφτομαι κάτι κακό, είναι τόσο κακό όσο το να το κάνω”

ΣΚΕΨΗ=ΠΡΑΞΗ

2. Υπερεκτίμηση απειλής/Καταστροφολογία

Το άτομο θεωρεί ότι η πιθανότητα να του συμβεί αυτό που φοβάται είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι στην πραγματικότητα. Γίνεται η τρίχα τριχιά …

“Ο κόσμος είναι επικίνδυνος”

“Η κακοτυχία μου είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι στους άλλους”

3. Υπερβολική υπευθυνότητα

Υπερεκτιμάται το κατά πόσο έχει δύναμη ή επιρροή να προκαλέσει κακό ή να προστατεύσει τους άλλους από κακό. “Αν δεν σηκώνομαι το βράδυ να ελέγξω αν ο πατέρας μου αναπνέει στον ύπνο του, θα είμαι εγώ ολοκληρωτικά υπεύθυνη που δεν μπόρεσα να αποτρέψω το κακό”

4. Υπερ-σπουδαιότητα της σκέψης

Πιστεύει ότι και μόνο η παρουσία μιας σκέψης μαρτυρά το τι άνθρωπος είναι. Λόγω του ότι πιστεύει ότι όλες οι σκέψεις είναι σημαντικές, το περιεχόμενό τους δείχνει την ποιότητα του χαρακτήρα του.

“Αν έχω βίαιες ή ανήθικες σκέψεις, σημαίνει ότι είμαι βίαιος ή ανήθικος άνθρωπος”

“Δεν θα είχα αυτές τις σκέψεις αν δεν υπήρχε κάποια αλήθεια σ’αυτές”

“Αν έχω βλάσφημες σκέψεις, σημαίνει ότι δεν πιστεύω στον Θεό”

5. Ανάγκη ελέγχου σκέψης

Πιστεύει ότι είναι δυνατόν και οφείλει να ελέγχει πλήρως τις σκέψεις του, να κυριαρχεί πάνω σ’αυτές.

“Πρέπει να μπορώ να ξεφορτώνομαι τις ανεπιθύμητες ή δυσάρεστες σκέψεις μου”

“Για να γίνω καλύτερος πρέπει να μπορώ να ελέγχω τις σκέψεις μου”

6. Ανάγκη για απόλυτη βεβαιότητα

Πιστεύει ότι είναι εφικτό και απαραίτητο να είναι τελείως βέβαιος ότι τα αρνητικά αποτελέσματα που συνδέονται με τους ιδεοληπτικούς φόβους του δεν πρόκειται να συμβούν.

“Πρέπει να είμαι 100% σίγουρος ότι όλα είναι ασφαλή”

“Αν δεν είμαι απολύτως βέβαιος ότι έχουν τακτοποιηθεί τα πράγματα που με απασχολούν, τότε θα νιώθω δυσάρεστα”

“Συχνά αναζητώ διαβεβαιώσεις ότι οι φόβοι μου είναι υπερβολικοί, για να είμαι σίγουρος”

Συνοψίζοντας:

Ερώτηση: Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Απάντηση: Εισβολή ιδεών που οδηγεί σε καταναγκαστική συμπεριφορά, δηλαδή:

Οι ιδεοληψίες είναι ιδέες που “κολλάνε” στο μυαλό αθέλητα και προκαλούν δυσφορία, ένταση και αναστάτωση επειδή ερμηνεύονται με λάθος τρόπο. Η δυσφορία υποχωρεί μόνον όταν το άτομο προβεί σε κάποια ενέργεια ή πράξη που αισθάνεται την υποχρέωση να κάνει προκειμένου να ανακουφιστεί, δυστυχώς για τον ίδιο μόνο προσωρινά, γιατί η ιδέα επανέρχεται με την ίδια ή περισσότερη ένταση και δυσφορία και άρα πρέπει να ξαναγίνει ο ίδιος κύκλος που δεν τελειώνει.

Εν κατακλείδι:

Οι ιδεοληψίες προκαλούν άγχος και οι τελετουργίες ή οι αποφυγές συμβάλλουν στη βραχυπρόθεσμη μείωσή του και ουσιαστικά στην διαιώνιση του προβλήματος.

Πηγή boro.gr